http://literaturagalega.as-pg.gal/index.html
Coñecemos literatura escrita en lingua galega desde principios do século XIII en adiante. Claro está que o galego, como lingua con existencia social plena, oral, normalizada, existía antes. Podemos considerar que desde o século IX, momento en que o cambio cualitativo a respecto do latín é tan evidente como para aceptar que estamos perante unha lingua del derivada, isto é, románica, o galego. O seu territorio inicial, o berce, ía desde Ortegal deica o Douro, sen que o Miño constituíse fronteira ningunha de tipo lingüístico ou cultural. Foi, pois, unha unidade lingüístico-cultural que, practicamente, permaneceu así até meados do século XIV. Se hai que falar de galego-portugués nesta etapa medieval é, sobre de todo, desde a “independencia” política da Galiza do Sul, co nome de Portugal, con Afonso Henriques que se titulou rei en 1139 para deixar ben sentado o seu criterio autónomo a respecto das relacións con León e Castela, e a súa decidida aposta pola política de expansión cara ao Sul, e non privilexiar as interferencias nos reinos situados ao leste da Galiza.
Porén, a Galiza até o Miño, a que ficou con este nome, seguirá sendo un reino de seu, aquel perfeitamente estabelecido desde o rei Ordoño I (914-924). Desde esta época até fins do século XIII, a Galiza era o reino preponderante política, económica e culturalmente entre todos os do Occidente peninsular. Os seus reis, aínda séndoo tamén de León e mesmo de Castela, pertencían a grandes familias nobiliarias galegas, eran desta lingua, ou ben, educados no noso país. Non tiña unha causa puramente estético-artístico a expansión do galego-portugués como lingua lírica na Península Ibérica durante este período. Tiña unha causalidade político-cultural e económica.
Precisamente, o fillo de Dona Urraca, neto de Afonso IV (VI de León), primo de Afonso Henriques de Portugal, D. Afonso Reirnúndez, foi custodiado desde meniño polo Conde de Traba. Foi coroado rei de Galiza na basílica de Santiago (1111) como Afonso V, e mais tarde emperador dos reinos occidentais, sendo coñecido como Afonso VII. Os reis Fernando II (1157-1188) e Afonso VI (IX de León, 1188-1230) viviron habitualmente na Galiza, malia seren reis de León e Castela tamén.